Rusya’nın güneybatısındaki Saratov cezaevi hastanesi geçen yıl mahkumlara yapılan işkencelerin tüyler ürpertici görüntülerinin bir insan hakları kuruluşuna sızdırılması ve uluslararası medyada haberlerinin yer almasıyla gündeme gelmişti. Aleksey Makarov, 2018 yılında darp suçundan aldığı 6 yıllık cezanın kalanını çekmek için Saratov cezaevine nakledilmeden önce buranın kötü şöhretini duymuştu.
Başka cezaevlerinden Saratov cezaevindeki hastaneye gönderilen mahkumlar, kendilerine kapalı kapılar ardında işkence yapılabilmesi için düzmece tıbbi gerekçeler uydurulduğunu söylüyordu. Rusya cezaevleri hemen hemen hiçbir bağımsız denetime tabi değil. Cezaevi hastaneleri ise karantina kuralları nedeniyle daha da denetimden uzak.
Rus askerlerinden yakaladıkları Ukrayna askerine feci işkence! Cinsel organını kestiler
“CEZAEVİNİN BİLGİSİ VE ONAYI VARDI”
Makarov, hakikaten hastaydı. Tüberküloz teşhisi konmuştu ve durumu nedeniyle kendisine pek dokunulmamasını umuyordu. Fakat orada tutulduğu süre içerisinde iki kez tecavüze uğradığını anlatıyor. Mağdurlar ve uzmanlar Makarov ve diğer mahkumların maruz kaldığı taciz ve istismarın daima cezaevi yönetiminin bilgisi ve onayı dahilinde gerçekleştiğini, daha sonra mahkumlara şantaj ve tehdit malzemesi olarak kullanıldığını söylüyor.
“İŞKENCE GÖRÜNTÜLERİ İNFİAL YARATTI”
Büyük gürültü yaratan sızdırılan işkence görüntüleri Rusya hükümetini skandalla ilgili adımlar atmaya zorladı. Bağımsız Rus medya projesi Proekt’e göre 2015 ile 2019 arasında Rusya ve bağlı bölgelerindeki cezaevlerinin yüzde 90’ından işkence şikayetleri gelmişti.
Fakat çok yavaş hareket ediliyordu. BBC bu döneme ait binlerce mahkeme belgesini inceledi ve en ağır mahkum istismarı davalarında 41 cezaevi görevlisinin suçlu bulunduğunu tespit etti. Fakat bunların neredeyse yarısının cezaları ertelenmişti. BBC ayrıca Makarov dahil birçok eski mahkumla cezaevlerindeki deneyimlerini konuştu. Makarov ilk kez 2020 Şubat’ında işkence gördüğünü anlatıyor.
“KONUŞMAMI ENGELLEMEK İÇİN TECAVÜZ ETTİLER”
Cezaevi yönetimine karşı bir komplo içinde olduğunu itiraf etmesini istiyorlardı, ancak o da reddediyordu. Üç adamın cinsel şiddetine uğradığını anlatıyor:
“10 dakika boyunca dövdüler, giysilerimi parçaladılar. Sonra iki saat sürekli fırça sopasıyla tecavüz ettiler. Bayıldığımda üzerime soğuk su döküyorlar ve yeniden masanın üzerine yatırıyorlardı.”
İki ay sonra aynı şey tekrarlandı. Makarov saldırganlara 50 bin ruble (890 dolar) ödemeye zorlandı ve bu konuda konuşmasını engellemek için tecavüze uğradığını düşünüyor. Makarov, BBC’ye tecavüz sırasında görüntü kaydı yapıldığını da anlattı.
Mahkumlar bu tür aşağılayıcı görüntülerin sızdırılmasının bir şantaj unsuru olarak kullanıldığını biliyor. Tecavüzcüler, başka mahkumlardı ama Makarov ve diğer mahkumlar bu kişilerin cezaevi yönetiminin talimatı ve onayıyla hareket ettiğinden hiç kuşku duymuyor. İşkence sırasında çığlıklar duyulmasın diye çok gürültülü müzikler çalındığını söylüyorlar.
GÖRÜNTÜLER NASIL SIZDIRILDI?
Geçen yıl Saratov cezaevinde çekilen görüntüler yine eski bir mahkumun yardımıyla yayınlandı. Sergey Savelyev onlarca mahkuma yapılan işkence ve aşağılamanın görüntülerini cezaevinden çıkarmayı başardı. Personel sıkıntısı yaşanan cezaevinde bir süre güvenlik bölümünde çalıştırıldığı için görüntülere ulaşabilmişti.
Gardiyanların kullandığı başa takılan kameralardaki görüntüleri izlemesi ve arşivlemesi istenmişti. Savelyev BBC’ye, gardiyanların mahkumlara işkence yapmak gibi ‘kirli işlerini’ başka mahkumlara havale ettiklerini ve kameraları onlara vererek kaydettirdiklerini anlattı.
Anlattıklarına göre “güvenlik bölümünün şefi başa takılan kameralardan verilmesini istiyor”, daha sonra bu kayıtların bazılarını kaydetmesi ve bazen de daha üst düzey personele gösterilmek üzere bir hard diske geçirilmesini istiyordu. Kapalı kapılar ardında korkunç şeyler yaşandığını anladığı zaman dosyaları kopyalayıp saklamaya başladı.
“GARDİYANLAR KİRLİ İŞLERİNİ MAHKUMLARA YAPTIRIYOR”
Savelyev, gardiyanların bu tür işleri yaptırdığı kişilerin, şiddet suçları işlemiş ağır mahkumlar olduğunu anlatıyor. Cezaevinde uzun yıllar kalacakları için yönetimden bazı tavizler koparabilmek, daha rahat edebilmek için bu tür şeyleri yapmak işlerine geliyor. İnsan hakları gönüllüsü Vladimir Oseçkin’in oluşturduğu Gulagu.net adlı sitede yayınlanan videolarda işkencecilerin izlediği yöntemler ve bunları yapmaya ne kadar alışkın oldukları görülüyor.
Oseçkin, “Birbirleriyle işaretle anlaşıyor, eşgüdümlü bir şekilde hareket ediyor, konuşmadan ne yapacaklarını biliyorlar çünkü çok denenmiş bir sistem içinde hareket ediyorlar. Bir klipte adamlardan biri işkence yapılan kişinin, tecavüz edilebilmesi için bacaklarının açılması için işaret verdiği görülüyor” diye anlatıyor. Savelyev’in kanıtları sızdırmasını takiben altı mahkum gözaltına alındı fakat her şeyi inkar ettiler. İki ay sonra Saratov cezaevi hastanesinin müdürü ve müdür yardımcısı da gözaltına alındı. İkisi de videolardaki işkencelerle ilgileri olmadığını söylediler.
MÜDÜRÜ DEĞİŞTİRDİLER
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Rusya Cezaevleri Genel Müdürü’nü değiştirdi ve değişimi sağlamak için “sistemli önlemler” alınacağını söyledi. Geçen ay yasalarda yapılan değişiklikle güvenlik ve infaz yetkililerinin güçlerini kötüye kullanarak işkenceye başvurmasına ağır cezalar getirildi.
Fakat insan hakları grupları işkencenin ayrı bir suç olarak ceza hukukunda yer almadığına dikkat çekiyorlar. Aslında Putin 2018 yılında, bu kez Moskova’nın kuzeyinde Yarovlav cezaevinde mahkumların toplu dövülmesine dair kanıtlar sızdırıldığında da değişim vaad etmişti. Yaroslav cezaevinin 11 personeli yargılanmış ve 2020 yılında mümkün olan en düşük cezalara çarptırılmışlar, iki en üst düzey yetkili de beraat etmişti.
EN AZ 350 MAHKUM İŞKENCE GÖRDÜ
Fakat ülkede bugüne kadar yaşanan en büyük cezaevi işkence skandalı Sibirya’nın Irkutsk bölgesinde ortaya çıktı. 2020 yılında Angarsk’taki 15 nolu cezeavinde mahkumların protesto eylemlerine karşılık yetkililer özel harekat ekipleri çağırdı.
Yüzlerce mahkum iki ayrı gözaltı merkezine sevk edildi, burada gardiyanlar ve başka mahkumların işkencesine maruz kaldılar. İnsan hakları gönüllüleri bu olayda en az 350 mahkuma işkence yapıldığını tahmin ediyor.
İşkence gören mahkumlardan biri olan Denis Pokusaev, “Eziyet neredeyse üç ay kadar hafta sonları hariç her gün devam etti. Gülüyor, meyve yiyerek seyrediyorlardı. Birine ellerine ne geçirdilerse onla tecavüz ediyorlardı, gardiyanlar zevkle izliyordu” diyor.
YENİ DAVALARIN AÇILMASI BEKLENİYOR
BBC Rusça, cezaevleri yetkililerinden işkence ve tecavüz iddialarıyla ilgili görüş almak için başvurdu ancak yanıt alamadı. Pokusaev bu olayda mağdur olduğu hukuken tescil edilen ve mahkemede ifade vermeyi kabul eden 30 kadar mahkumdan biri.
Soruşturmanın sonunda birçok dava açılması bekleniyor. Denis ve az sayıda diğer eski mahkum yakında iki cezaevi personeli aleyhine ifade vermeye hazırlanıyorlar. Avukatlar, müşteki ve tanıklardan kapalı olarak görülecek davada dışarı bilgi vermemeleri konusunda taahhüt alınmış. Bu hukuki süreçlerin, anlamlı bir reformun yolunu açıp açmayacağı henüz belli değil.
Pokusaev hala olanların travmasını atlatamadığını anlatıyor. “Hemen her gün evimizin yakınındaki bir ormana gidiyorum. Orada avaz avaz haykırarak küfrediyorum. İçimdeki öfkeyi atabilmek için” diyor. Fakat bir yandan da adaletin tesisi için mücadele etmeye kararlı. Eğer insanlar cesaretini toplayıp konuşursa bunun mümkün olabileceğini düşünüyor. “Şu anda Rusya’da insanlar çıkıp herhangi bir şey söylemeye korkuyor. Bu yüzden hiçbir ilerleme sağlanamıyor” diyor.
